Σήμερα το Blue Dot συμπληρώνει ένα χρόνο στο νέο domain του, ενώ σε λιγότερο από ένα μήνα θα έχουμε στις οθόνες μας τα καινούρια επεισόδια Cosmos με τον Νηλ Ντεγκράς Τάισον. Γιορτάζοντας και τις δύο συγκυρίες, λοιπόν, να εδώ ένα review του παλιού Cosmos. Αν δεν το έχεις δει, προλαβαίνεις άνετα μέχρι τις 10 Μαρτίου, να είσαι έτοιμος για τη νέα πρεμιέρα.
Ξεκινάω δηλώνοντας το εξής: Όσο χαίρομαι που είδα τα Star Wars για πρώτη φορά στην ιδανική ηλικία, μαζεμένα στο re-release του 1997 σε κινηματογραφική αίθουσα, τόσο λέω μέσα μου "κρίμα" που το Cosmos το ανακάλυψα το 2007, αρκετά μεγαλύτερος. Θα ήθελα πολύ να το είχα δει ξεκινώντας την πέμπτη δημοτικού, ξερωγώ, όταν αρχίζουμε στο σχολείο Φυσική.
Το Cosmos είναι μία καταπληκτική σειρά δεκατριών εξηντάλεπτων επεισοδίων, όπου ο αστροφυσικός Καρλ Σέιγκαν παρουσιάζει το υπερχιλιετές ταξίδι της ανθρωπότητας από την πρωτόγονη άγνοια μέχρι την επιστημονική γνώση της εποχής μας. Και μην το συγκρίνεις με άλλα ντοκιμαντέρ που έχει πάρει το μάτι σου στην τηλεόραση, θα είναι κρίμα. Επειδή το Cosmos παίζει σε άλλη κατηγορία -μόνο του. Η βασική του διαφορά από τα υπόλοιπα, είναι ότι μεταδίδει έναν πολύ ιδιαίτερο θαυμασμό για όσα έχουμε καταφέρει, μαζί με μία δίψα για την κατανόηση και των υπόλοιπων μυστηρίων του σύμπαντος. Ένα σημαντικό μήνυμα είναι πως η επιστήμη, η γνώση, είναι χαρούμενο πράγμα. Και το Cosmos είναι ένα χαρούμενο ντοκιμαντέρ.
Μερικά βασικά θέματα που καλύπτονται, είναι: Ιστορία της επιστήμης, αστρονομία, θεωρία της σχετικότητας, βιολογία, εξέλιξη. Υπάρχουν τμήματα αφιερωμένα στην εξερεύνηση του Άρη, στο πώς λειτουργεί ο ανθρώπινος εγκέφαλος, στη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, στην αρχαία Ελλάδα, στην ολλανδική αναγέννηση, και πολλά άλλα.
Πέρα από την επιστημονική κατάρτιση, ένα ακόμα skill που κάνει τον Σέιγκαν ιδανικό για αυτή τη δουλειά, είναι και ότι "θα μπορούσε να εκφωνεί τον τηλεφωνικό κατάλογο, και να ακούγεται πιο επικός από τον Άρχοντα των Δαχτυλιδιών", σύμφωνα με comment στο YouTube, το οποίο και προσυπογράφω. Και για τα περισσότερα θέματα, έχει στο τέλος να προσθέσει και ένα σχόλιο που θυμίζει ποίηση. Μιλώντας για την ύλη, αφού περιγράψει πώς τα άτομα που αποτέλεσαν τον πλανήτη μας (και σχημάτισαν τελικά νοήμονα ζωή) δημιουργήθηκαν από αρχαίους ήλιους πριν δισεκατομμύρια χρόνια, καταλήγει: "είμαστε ένας τρόπος για το σύμπαν να γνωρίζει τον εαυτό του". Ή, αλλού, εξηγεί τη σημασία της ανταλλαγής ιδεών στην επιστήμη, και πώς οφείλουμε όλες τις σύγχρονες ανακαλύψεις στα πρώτα βήματα των παλαιότερων. Και κλείνει λέγοντας: "βλέπουμε για αυτούς, όπως είδαν και αυτοί για εμάς". Θα με θυμηθείς κι όταν τελειώνει το επεισόδιο για τον Άρη, ή όταν συγκρίνει τους ιούς με τα βακτήρια.
Πολύ καλοφτιαγμένα είναι επίσης τα ιστορικά flashbacks της σειράς. Όταν μιλάει για τη βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, βλέπουμε τον Σέιγκαν να περπατάει σε μια ψηφιακή ανακατασκευή του κτιρίου. Όταν μιλάει για την ζωή του Κέπλερ ή του Φουριέ, η οθόνη γεμίζει με ένα τσούρμο ηθοποιούς ντυμένους με ρούχα εποχής. Όπου δεν υλοποιούνται τέτοιες (ακριβές υποθέτω) σκηνοθετικές λύσεις, επιστρατεύονται εξωτερικά γυρίσματα. Στην αφήγηση για τους προσωκρατικούς φιλοσόφους πχ, δεν εμφανίζονται ηθοποιοί με χλαμύδες, αλλά το συνεργείο ταξίδεψε με τον Σέιγκαν στην Ελλάδα, για να δείξει από κοντά στην κάμερα τη σπηλιά του Πυθαγόρα στη Σάμο, ή το χωριό απ’ όπου καταγόταν ο Δημόκριτος.
Από το Cosmos έμαθα πρώτη φορά και για το Golden Record, έναν χρυσό δίσκο που στείλαμε στο διάστημα με τα Voyager το 1977. Πάνω στον δίσκο είναι χαραγμένες συμπυκνωμένες πληροφορίες για την ανθρωπότητα (και έγχρωμες εικόνες, και ήχοι και μουσική), κωδικοποιημένες σε μορφή που ένας εξωγήινος πολιτισμός με στοιχειώδεις επιστημονικές γνώσεις να μπορεί να αποκωδικοποιήσει. Παρακάτω σου γράφω αυτά που λέει στο τέλος ο Σέιγκαν:
Οι αποδέκτες, εάν υπάρξουν, στην καλύτερη περίπτωση θα καταλάβουν τις φωτογραφίες και τους ήχους ατελώς. Ένα πράγμα όμως θα είναι ξεκάθαρο για εμάς: Κανείς δεν στέλνει ένα τέτοιο μήνυμα σε τέτοιο ταξίδι, χωρίς να ατενίζει με θετικό πάθος το μέλλον. Ό,τι και αν καταλάβουν, θα είναι σίγουροι πως ήμασταν ένα είδος προικισμένο με ελπίδα και επιμονή, λίγη τουλάχιστον νοημοσύνη, και μία λαχτάρα να έρθει σε επαφή με το σύμπαν.
Μη φαντάζεσαι πάντως ότι το Cosmos είναι τέλειο. Γυρίστηκε στα τέλη της δεκαετίας του '70, και ο χρόνος έχει αφήσει τα σημάδια του –και δεν αναφέρομαι μόνο στα παρωχημένα ειδικά εφέ. Είναι αστείο ας πούμε σαν concept, το“spaceship of the imagination”: Παίρνει ο Σέιγκαν έναν κλέφτη (το φυτό που μοιάζει σα χνούδι και το παίρνει κι ο αέρας) από το έδαφος, η κάμερα ζουμάρει στο χέρι του, και μετά τον φυσάει και η κάμερα ακολουθεί τον κλέφτη ρομαντικά. Και στο επόμενο πλάνο, βλέπουμε το διάστημα, και στο κέντρο φιγουράρει το Φανταστικό Διαστημόπλοιο, με σχήμα κλέφτη. Όχι, ρε συ Καρλ. Άλλο ένα αρνητικό: Το ύφος του μπορεί να γίνει υπερβολικά πομπώδες ώρες ώρες.
Αυτά όμως μπορούν εύκολα να συγχωρεθούν, ειδικά όταν δει κανείς πόσο προσεγμένη προσπάθεια γίνεται να εξηγηθούν μη διαισθητικά πράγματα με απλό και εύληπτο τρόπο. Ένα καλό παράδειγμα είναι η ηλικία του σύμπαντος, που τότε υπολογιζόταν περίπου στα 15-20 δισεκατομμύρια χρόνια (σήμερα υπολογίζεται στα 13,8). Μπορείς να φανταστείς τι σημαίνει 15 δισεκατομμύρια χρόνια, με την ευκολία που καταλαβαίνεις και φαντάζεσαι τα δεκαπέντε πορτοκάλια; Όχι, τα δεκαπέντε δισεκατομμύρια χρόνια είναι κάτι πιο δύσκολο. Και κάπου στα μισά του πρώτου επεισοδίου ο Σέιγκαν παρουσιάζει ένα πολύ εύκολο κόλπο για να νιώσουμε αυτές τις χρονικές κλίμακες. Το λεγόμενο Cosmic Calendar, ένα ετήσιο ημερολόγιο. Σκέψου: Αν η Μεγάλη Έκρηξη συνέβη στο πρώτο δευτερόλεπτο της 1ης Ιανουαρίου, ο γαλαξίας μας σχηματίστηκε τον Μάιο και η Γη στις 16 Σεπτεμβρίου. Οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν στις 30 Δεκεμβρίου και ο άνθρωπος έκανε την εμφάνισή του στις 23:52 της 31ης Δεκεμβρίου. Η ιστορική περίοδος (από την επινόηση της γραφής έως σήμερα) είναι τα τελευταία 28 δευτερόλεπτα του έτους. Τι ωραίος και απλός και κατανοητός τρόπος να αντιληφθείς όλες αυτές τις πληροφορίες και να τις βάλεις σε μια τάξη!
Να πούμε επίσης ότι, μαζί με τη σειρά, κυκλοφόρησε και το αδερφάκι της, το βιβλίο. Δεκατρία κεφάλαια, ένα για κάθε επεισόδιο, όπου ουσιαστικά λέει τα ίδια πράγματα. Χωρίς να είναι καλύτερο το ένα ή το άλλο format, τα δύο αλληλοσυμπληρώνονται σε ένα πολύ συνεκτικό πακέτο. Σημεία που στο γυαλί φαίνονται αδιάφορα, καταφέρνουν να λάμπουν στο βιβλίο και, αντίστοιχα, πράγματα που δοσμένα με λέξεις δεν θα είχαν κανένα νόημα, αποδίδονται με πολύ ωραίο τρόπο στη σειρά. Ο δημοφιλής συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας Τζον Σκάλζι, γράφει για το βιβλίο ότι ήταν ανάμεσα στα 10 που τον επηρέασαν περισσότερο στη διαμόρφωση του προσωπικού του συγγραφικού ύφους:
Sagan’s obvious love of science and the universe, and his desire to share that love in a way that was accessible to all but the most truculent of others, is something that I took to heart when I was writing my own non-fiction and even in my science fiction: That most things can be explained to most people, in a way that didn’t talk down or condescend but instead lets people in on the secret and makes them want to know more. That’s a gift I can’t thank the man enough for.
Κάτι άλλο που έχει τη σημασία του, είναι η προσοχή που δόθηκε στη σειρά και μετά το πέρας της πρώτης μετάδοσης το 1980. Δέκα χρόνια μετά ο Σέιγκαν γύρισε το Cosmos Update, μικρά πεντάλεπτα κλιπάκια στο τέλος των περισσότερων επεισοδίων. Σκοπός τους, να ενημερώσουν με τις νεότερες εξελίξεις στα θέματα που κάλυπτε το επεισόδιο. Και βέβαια, σαν επιστέγασμα αυτής της φιλοσοφίας, 34 χρόνια μετά έρχονται και τα ολοκαίνουρια επεισόδια. <πολύς ενθουσιασμός> Φέτος! Σε λιγότερο από ένα μήνα! </πολύς ενθουσιασμός>
Και κλείνω αυτό το review με άλλο ένα απόσπασμα:
Εμείς οι άνθρωποι νιώθουμε την ανάγκη να παραμείνουμε συνδεδεμένοι με τις ρίζες μας, οπότε επινοούμε ιεροτελεστίες. Και η επιστήμη είναι ένας άλλος τρόπος να εκφράσουμε αυτή την ανάγκη. Γιατί και η επιστήμη μας συνδέει με τις ρίζες μας. Και αυτή έχει τις ιεροτελεστίες της, και τις εντολές της. Η μόνη της ιερή αλήθεια: Δεν υπάρχουν ιερές αλήθειες. Οι παραδοχές μας πρέπει πάντα να επανεξετάζονται μεθοδικά. Η επίκληση στην αυθεντία είναι ανίσχυρο επιχείρημα. Οτιδήποτε αντιτίθεται σε τεκμηριωμένα στοιχεία πρέπει να απορριφθεί ή να αναθεωρηθεί, όσο κι αν το υποστηρίζαμε ως τώρα.
Η επιστήμη δεν είναι τέλεια. Η κακομεταχείρισή της είναι συχνή. Είναι απλά ένα εργαλείο, μα είναι το καλύτερο εργαλείο που έχουμε. Που μπορεί να αυτοδιορθώνεται, να εξελίσσεται, να εφαρμοστεί στα πάντα. Με αυτή για όπλο, καταφέρνουμε το αδύνατο.
<3
Τώρα λοιπόν, χάρη στο τεχνολογικό θαύμα που λέγεται YouTube, ορίστε μαζεμένα και τα δεκατρία επεισόδια, για να τα δεις εδώ, επιτόπου.
Καλή προβολή!
1. The Shores Of The Cosmic Ocean
Η αλήθεια είναι πως η καταπληκτική σειρά που μόλις εκθείασα, ξεκινάει με ένα κάπως αδιάφορο και βαρετό section γεμάτο ξεπερασμένα γραφικά. Υπομονή μέχρι τη μέση του επεισοδίου όμως, όταν ο Σέιγκαν περιγράφει με συγκινητικό τρόπο το πείραμα του Ερατοσθένη. Μετά από αυτό, δύσκολα θα ξεκολλήσεις.
2. One Voice In The Cosmic Fugue
Το επεισόδιο ανοίγει με έναν πολύ ωραίο ιαπωνικό μύθο, που τελικά γίνεται ιδανική εισαγωγή στην δαρβινική Εξέλιξη (αν και την καλύτερη ίσως εισαγωγή στην Εξέλιξη, την έχω διαβάσει σε βιβλίο του Ασίμωφ).
3. The Harmony Of The Worlds
Από ένα λιτό και απέριττο debunking της αστρολογίας, στο έργο του Πτολεμαίου, του Κοπέρνικου και του Κέπλερ.
4. Heaven And Hell
Ανάμεσα σε άλλα αναφέρεται το περιστατικό με την έκρηξη στο φεγγάρι που κατέγραψαν οι μοναχοί του Κάντερμπέρι το 1178, αλλά και πληροφορίες που αποκτήσαμε για το φαινόμενο του θερμοκηπίου στη Γη, από τις αποστολές Venera στην Αφροδίτη.
5. Blues For A Red Planet
Επεισόδιο αφιερωμένο στον Άρη. Το τελευταίο section, που μιλάει για το ενδεχόμενο terraforming, είναι φανταστικό και άκρως ενδιαφέρον!
6. Traveller's Tales
Εδώ είμαστε: Όσα ήθελες να μάθεις για το Voyager, μαζί με εκτενή αναφορά στην ολλανδική αναγέννηση, και την επιστημονική πρόοδο που αυτή πυροδότησε.
7. The Backbone Of Night
Κουβέντες για τον Γαλαξία, για τη μυθολογία, και τους αρχαίους Έλληνες. Εδώ θα δεις και τα εξωτερικά γυρίσματα στη Σάμο.
8. Journeys In Space And Time
Μια εύπεπτη εισαγωγή στη Θεωρία της Σχετικότητας, και τα παράδοξα της διαστολής του χρόνου.
9. The Lives Of The Stars
Ανάλυση του κύκλου ζωής των άστρων, και πώς αυτός δημιουργεί την ύλη που αποτελεί το περιβάλλον μας (κι εμάς τους ίδιους). Ουσιαστικά, το most astounding fact του Νηλ Ντεγκράς Τάισον, απλωμένο σε ένα πολύ πολύ ενδιαφέρον επεισόδιο.
10. The Edge Of Forever
Αν θες να καταλάβεις κάπως καλύτερα τι εννοούν οι φυσικοί όταν μιλάνε για τις πολλές επιπλέον διαστάσεις του σύμπαντος, πέρα από τις τρεις γνωστές, αυτό το επεισόδιο είναι ένα πολύ καλό πρώτο βήμα.
11. The Persistence Of Memory
Το επεισόδιο που έχω δει πιο πολλές φορές απ' όλα. Η περιγραφή του εγκεφάλου είναι τόσο απλή, και λύνει τόσες απορίες! (και αποτελεί ιδανικό πρόλογο στις πρόσφατες θεωρίες του Τζεφ Χώκινς). Τα τραγούδια των φαλαινών και το Golden Record των Voyager συμπληρώνουν το επεισόδιο με πολύ ωραίο τρόπο.
12. Encyclopaedia Galactica
Συζήτηση περί ουφολόγων, αναφορά στην αποκρυπτογράφηση των ιερογλυφικών, και επεξήγηση της διάσημης εξίσωσης Ντρέικ, που αποπειράθηκε να υπολογίσει τις πιθανότητες ύπαρξης ζωής στο σύμπαν. Fun Fact: Ο τίτλος του επεισοδίου προέρχεται από τη σειρά βιβλίων Foundation, του Ισαάκ Ασίμωφ.
13. Who Speaks For Earth
Αρκετά πυκνό επεισόδιο. Με τυχαία σειρά: Οι ιδέες του Σέιγκαν γύρω από τον παραλογισμό των πυρηνικών, η βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας και το τέλος της Υπατίας (btw, μία πολύ ωραία σχετική ταινία είναι το Agora), η ιστορία δύο πολύ διαφορετικών ευρωπαϊκών αποστολών στην Αμερική. Η τελική ανακεφαλαίωση, από το Big Bang έως τον ανθρώπινο πολιτισμό, καθώς και το φινάλε, με πλάνα διαστημικών λεωφορείων και NASA control center με την ηχητική συνοδεία της 7ης συμφωνίας του Μπετόβεν, είναι κάτι που σίγουρα σου μένει.
Αυτό ήταν λοιπόν το Cosmos. Αν σου αρέσουν τα πράγματα που διαβάζεις σε αυτό το blog, θα σου αρέσει και αυτό. Πιθανότατα θα σε ενθουσιάσει.
Πολλά μπράβο στον cosmosgrsubs για την σημαντική δουλειά που έκανε υποτιτλίζοντας τα επεισόδια. Αρκετά παιδάκια μπορεί χάρη σ' αυτόν να σταθούν τυχερά, και να δούνε τη σειρά στην καλύτερη ηλικία :)